(Bijna) niets is leuker dan je zelf gebrouwen bier te tappen. Zeker op een feestje maak je helemaal de blits met een tap met eigen bier. Er zijn verschillende systemen in omloop die hobbybrouwers gebruiken om thuis hun bieren te kunnen tappen, zoals beertender- en perfectdraftsystemen. De vaatjes van deze systemen zijn vrij eenvoudig zelf te vullen. Nadeel is dat de bierzakken in de vaatjes vrij snel kapot gaan en je niet kunt zien of ze goed gereinigd zijn na gebruik. Ook de druk (en soms de temperatuur) kun je niet zelf regelen.

Een veel gebruikt vaatje hier, maar vooral in de VS is de zogenaamde soda-keg. Soda kegs worden ook wel Cornelius kegs of Corny kegs genoemd. Dit zijn rvs fusten van 19 of 9 liter met een deksel en twee aparte aansluitingen. Eén aansluiting is om koolzuur in en de andere uiteraard om bier uit te laten. Deze vaatjes werden voor frisdranken gebruikt en zijn nog steeds nieuw of tweedehands te verkrijgen. Tweedehandsvaatjes van 19 liter kosten rond 30 euro, de 9 litervaatjes zijn zeldzaam en dus een stuk duurder. Je kunt de vaatjes en alle toebehoren kopen bij Brouwland, maar je bent een stuk goedkoper uit bij Candirect.de en er zijn vast nog wel meer aanbieders.

 

Soda-keg alias Cornelius keg, zij- en bovenaanzicht

 

Cornelius kegs zijn voor de hobbybrouwer perfect omdat zij een deksel hebben waardoor je de binnenkant van de vaatjes altijd goed schoon kunt maken en ontsmetten en omdat er een ontluchtingsventiel op zit waardoor je een overmaat aan druk kunt aflaten.

Wat heb je nodig?

Allereerst heb je natuurlijk vaatjes nodig. Koop je tweedehands vaatjes, koop er dan gelijk een aantal reserveonderdelen bij, zoals rubbers en veertjes voor de aansluitstukken en het deksel. Je weet niet hoe oud deze onderdelen zijn en het zou zonde zijn als je na het vullen met kostbaar bier merkt dat er een lek is waardoor je niet kunt tappen of je bier zelfs bederft.

Daarnaast heb je een koolzuurfles nodig. Er zijn koolzuurflessen met 2 kg koolzuur op de markt, daar kun je zo’n 400 tot 600 liter bier tappen (20 tot 30 vaatjes). Als de fles leeg is, kun je hem gewoon weer laten bijvullen. Een koolzuurfles met 2 kg koolzuur kost bij ongeveer € 50.
Een koolzuurfles kun je niet zomaar aansluiten op je vaatje, want dan explodeert hij. Je hebt een drukregelaar nodig. Op deze regelaar zitten twee drukmeters (manometers): 1 voor de druk in de koolzuurfles en 1 voor dedruk op het biervat. Een drukregelaar kost ongeveer €  45. Er zijn ook drukregelaars met 2 fustaansluitingen (voor als je twee tapkranen wilt) en die kosten een euro of 5 meer.

 

Drukregelaar

 

Om te tappen heb je natuurlijk ook nog een tapkraan nodig. Je kunt ook kiezen voor een hele tapzuil, zoals je die in het café op de bar hebt. Een tapkraan kost ongeveer € 40 à € 50. Tapzuilen zijn er in vele prijsklassen.

 

Tapkraan

 

Tenslotte heb je bier- en koolzuurkoppelingen nodig voor op je fust en bier- en koolzuurslangen. Koop altijd echte bierleidingen en ga vooral niet shoppen bij de bouwmarkt. De leidingen moeten voedselveilig zijn en geschikt voor bier, want anders kun je vervelende bijsmaakjes aan je bier krijgen of kunnen giftige stoffen oplossen. Niet-bierleidingen zijn bovendien ruwer, waardoor er eerder koolzuur uit oplossing gaat in de leidingen.

In totaal moet je rekenen op een investering van minimaal € 180 à €200. Mocht je een drukregelaar en koolzuurfles tweedehands kunnen aanschaffen dan ben je natuurlijk goedkoper uit.

Kegerator

Je hebt de spullen. En dan? Dan neem je een oude koelkast en bouwt die om tot “kegerator” oftewel: tapkoelkast. Je moet uiteraard een koelkast hebben die groot genoeg is om de vaatjes in te zetten en waar geen vriesvak in zit, want die zit alleen maar in de weg. Ook een vrieskist kan prima, maar dan moet je daar wel een externe thermostaat op zetten zodat je de temperatuur kunt regelen op taptemperatuur.

Heb je alleen een tapkraan, dan kun je die monteren in de deur van de koelkast. In de deur lopen geen leidingen, dus hierin kun je veilig boren. Een tapzuil plaats je op de bovenkant van de koelkast, maar daar moet je wat voorzichtigheid betrachten. Het kan namelijk zijn dat er leidingen door de bovenkant van de koelkast lopen. Het best kun je daarom eerst een klein gaatje boren aan de binnenkant net door het plastic heen en voorzichtig het isolatiemateriaal wegkrabben om te kijken of er een leiding loopt en zo ja, waar. Vervolgens kun je op een veilige plek een groter gat maken dwars door de bovenkant heen. Een methode die op Amerikaanse fora wordt aangeraden is een papje te maken van maizena en die op de bovenkant van de (werkende) koelkast te smeren. Op de plekken waar leidingen lopen wordt het papje het eerst droog. Zo kun je zien waar je vooral niet moet boren. Ik kan niet verifiëren of het werkt, want ik heb het (nog) niet geprobeerd. Je kunt op YouTube filmpjes vinden van hoe het werkt.

 

Voorbeeld van een vrieskist omgebouwd tot tapsysteem

 

En wil je niet door je koelkast of vrieskist boren, dan kan dit natuurlijk ook:

 

 

Kijk maar eens HIER voor inspiratie.

Koolzuurverzadiging en druk

Het voordeel van bieren op fust is, dat je niet hoeft her te gisten, maar je bier kunt verzadigen met koolzuur door druk op het vat te zetten. Je tapt dan bier met geen of veel minder gist dan op vat hergist bier en je hoeft geen drie weken te wachten.
Bij het vullen van het fust ga je als volgt te werk. Je vult je vat eerst met koolzuur om zuurstof eruit te verdrijven. Vervolgens hevel je je bier uit je lageringsvat of –fles in het vat, doet het deksel erop en sluit de koolzuurslang aan. Dan zet je druk op het vat en schudt het vat net zo lang tot je geen koolzuur meer hoort stromen. Let op: hoe kouder je bier, des te eerder is je bier koolzuurverzadigd omdat koolzuur beter oplost in koud dan in warm bier. Het kan dus nodig of handig zijn om je bier eerst te koelen alvorens deze te verzadigen. Zet echter wel altijd direct na het vullen al wat druk op het vat, want op deze wijze kun je controleren of hij lucht- en bierdicht afsluit. Door druk op het vat te zetten wordt het deksel goed dichtgedrukt.

Elk biertype heeft zijn eigen ideale koolzuurverzadiging. In BrouwHulp, Brouwvisie of de biertypengids kun je vinden wat de koolzuurverzadiging moet zijn. De koolzuurverzadiging wordt meestal uitgedrukt in volumes CO2. 1 volume CO2 wil zeggen dat er per liter bier 1 liter koolzuurgas is opgelost. De meeste biertypen hebben tussen 2,2 en 3,0 volumes CO2.
Hoeveel druk je op je vat moet zetten om een bepaalde koolzuurverzadiging te krijgen, is afhankelijk van de temperatuur van het bier. Je kunt dit berekenen in het HIER te downloaden excelbestand (ook te openen in OpenOffice). Je vult de gewenste koolzuurverzadiging en de temperatuur van het bier in, en het bestand berekent de druk die je op het vat moet zetten.

 

Ziet er best mooi uit, zo''n tapkoelkast in de woonkamer...

 

Probleemloos tappen

Tappen ontaardt vaak in een schuimfestijn, maar dat kun je voorkomen. Als je de druk op het vat te laag instelt (lager dan de druk overeenkomt met de koolzuurverzadiging van het bier), dan komt er koolzuurgas uit het bier vrij in de bierleidingen. Zeker als je niet aan de lopende band doortapt, dan vult de leiding zich met gas en tap je alleen maar schuim.
Zet je teveel koolzuurdruk op het vat, dan oververzadigt je bier zich op den duur met koolzuurgas. Ook dit geeft schuimproblemen, maar dan op het moment dat het bier de kraan uitkomt. Bovendien horen sommige biertypen niet veel koolzuurgas te bevatten om de smaak van het bier goed tot zijn recht te laten komen.
Veel mensen lossen problemen op door het bier eerst met een hoge druk te verzadigen met koolzuurgas, dan de druk te verlagen om te tappen (door koolzuur uit te laten met het ontluchtingsventiel), dan te tappen en daarna de druk weer op te voeren. Dat is echter omslachtig, niet nodig en een teken van een slecht ontwerp van je systeem.

De sleutel tot succesvol tappen ligt namelijk bij de bierleiding. De bierleiding zorgt voor weerstand. Elke centimeter bierleiding zorgt ervoor dat de druk afneemt. Hoe dunner de leiding, des te hoger de weerstand. De kunst is nu om de diameter en de lengte van de bierslang af te stemmen op de druk in het vat. Het idee is dat de druk bij de tapkraan nog net hoog genoeg is om niet te snel, maar ook niet te langzaam te kunnen tappen. Het beste tapresultaat krijg je als het bier uitstroomt met een snelheid van ongeveer 70 tot 80 ml per seconde. De bierleiding moet dus het drukverschil tussen buiten en binnen het biervat minus genoeg druk voor het uitpersen van het bier op kunnen vangen met de weerstand. De overgebleven overdruk moet dan ongeveer 0,13 bar zijn. De druk in het vat is weer afgestemd op de gewenste koolzuurverzadiging van het bier. Hoe langer en dunner de slang, des te hoger de koolzuurverzadiging in het bier kan zijn. Behalve de leiding speelt ook het hoogteverschil tussen het biervat en het tappunt een rol. Al met al een vrij ingewikkeld samenspel van factoren waar je bij het ontwerp van je tapsysteem rekening mee moet houden.

Met het eerder genoemde excel werkblad kun je de nodige berekenen gelukkig eenvoudig uitvoeren. Je kunt ermee bepalen wat voor bierleiding je nodig hebt en hoe lang die moet zijn. Uit de al eerder ingevulde koolzuurverzadiging en temperatuur wordt de druk op het vat berekend. Vervolgens geef je aan wat de diameter van de bierleiding is en wat het hoogteverschil is tussen (het midden van) het biervat en de tapkraan. Het blad berekent hoe lang de bierleiding ongeveer moet zijn. Tevens berekent het blad wat het volume bier is in de bierleiding. Dat is handig om te weten, want je wilt niet een te groot volume bier in de leiding hebben zitten. Houd er rekening mee dat de berekende bierleidinglengte een richtlijn is. Afhankelijk van het materiaal van de slang en het aantal bochten in de slang kan de weerstand groter of kleiner zijn en heb je een kortere of langere leiding nodig. Begin daarom altijd met een wat te lange slang en kort die zo nodig in.

Een voorbeeld. In de meeste biertypen zit rond 2,5 volumes CO2 en ik zet mijn bier weg bij 4 graden Celcius (eigenlijk te koud voor de meeste biertypen, maar bij deze temperatuur blijft het bier langer goed). Ik moet dan 0,81 bar druk op het vat zetten.
Het hoogteverschil tussen het midden van een vat en de tapkraan is 50 cm. Ik neem een bierleiding met een doorsnee van 4 mm. Dan heb ik een bierleiding van ongeveer 99 cm nodig en daar zit slechts 12 ml bier in.

Helaas betekent dit wel dat al je bieren een koolzuurverzadiging van 2,5 volumes CO2 moeten hebben om probleemloos te kunnen tappen. De fijnslijpers kunnen dit ondervangen door bijvoorbeeld drie bierleidingen te maken: voor 2,0 volumes CO2, voor 2,5 volumes CO2 en voor 3,0 volumes CO2. Zo kun je per biertype bekijken welke druk en dus leiding je gebruiken wilt.

Voor de meesten van ons met een tapkoelkast zullen leidingen met een doorsnee van 4 mm het best zijn. Je kunt echter ook een koelkast met vaten in de kelder hebben staan en de tapkranen in de huiskamer of keuken. In dat geval zul je waarschijnlijk dikkere leidingen nodig hebben omdat de afstand en het hoogteverschil groter zijn. De meeste tapinstallatiewinkels verkopen leidingen van 4, 7 en 10 mm doorsnee. Vergeet in dat geval niet de leidingen goed te isoleren, want je hebt dan veel bier in de leidingen en die wil je niet elke keer weg laten lopen. Er zijn hobbybrouwers (in de VS uiteraard) die een extra leiding laten meelopen waardoorheen zij gekoeld water uit de tapkoelkast pompen. Zo blijft het bier in de leidingen koel en langer goed.

 

Veel succes met bouwen, brouwen en tappen!

 

Adrie Otte, oktober 2008

 

Wil je over dit artikel discussiëren, dan kan dat HIER.

 

P.S. Ondertussen heb ik in de kelder eindelijk mijn tapinstallatie kunnen maken. Hieronder twee foto''s. De tapstangen en het tapblad heb ik jaren geleden uit een kroeg mogen halen die gesloopt ging worden.

P.S. 2. Koop geen koolzuurfles, maar gebruik er een tegen statiegeld van je slijterij. Sommige slijterijen verhuren taps en zij kunnen 2 kg koolzuurflessen bestellen. Je betaalt € 120 borg en als de fles leeg is ruil je hem iin voor een nieuwe. Dit heeft als voordeel dat je altijd een goedgekeurde fles hebt. Je eigen fles verloopt op den duur en dan betaal je veel geld voor een herkeuring.

P.S. 3. Ondertussen heb ik een tapkoelkast gebouwd met drie tapkranen. Hieronder een aantal plaatjes.

 

 

De kast is goed geïsoleerd en gebouwd aan een koelkast, zodat de hele kast gekoeld kan worden.

 

Er is ruimte voor genoeg vaten en flessen. Het hout is gelakt om schimmelaanslag te voorkomen.

 

Zelfs voor flessen is nog genoeg ruimte. Na het maken van deze foto''s heb ik trouwens nog de vloer voorzien van tempex voor isolatie en het deurtje van het vriesvak verwijderd. Hierdoor is er een nog betere koeling van de kast.

Ondertussen heb ik de voeler van een digitale thermometer in de kast gehangen en als de koelkast op de laagste (=warmste) stand staat, blijft de kast keurig op een graad of 8. Iets te koud naar mijn smaak, maar ik zal het er mee moeten doen. Omdat de kast zo enorm goed is geïsoleerd, slaat de koelkast niet vaak aan. Ik zal nog eens klokken hoe lang hij aan en uit staat, maar als ik in de kelder kom, staat hij duidelijk vaker uit dan aan en dat ist s een goed teken. Ik ben heel blij met dit stuk je huisvlijt, waardoor ik nu altijd voldoende koud bier op de tap en in de fles heb.

 

P.S. 5 Om schimmelgroei en andere ongemakken te voorkomen, is het nodig om de tapkranen elke keer na gebruik schoon te maken. Maar dat is nog niet zo eenvoudig, dus heb ik de TapClean© ontwikkeld. Bij de kringloopwinkel heb ik een plantenspuit gekocht en aan de sproeier heb ik een slangetje gemaakt. Na elke tapbeurt steek ik het slangetje zo ver mogelijk de tapkraan in en spuit wat spiritus naar binnen. Deze loopt er weer uit, waarbij alle bierresten worden meegenomen en de tapkraan tegelijkertijd ontsmet wordt.

Plantenspuit met slangetje

 

En sproeien maar...